معرفی و بررسی انواع ساز سنتور

سنتور یک ساز زهی مشهور ایرانی می باشد که در کتاب های فرهنگ لغت نیز از آن به نام سنتور یاد شده است. سنتور یک ساز ذوزنقه ای شکل با سیم های بسیار است که به وسیله ی دو عدد زخمه چوبی نواخته می شود. این ساز در موسیقی های قدیمی و سنتی بسیار استفاده می شود و افراد زیادی به صدای این ساز علاقمند هستند. سنتور ۸ خرکی رایج ترین نوع سنتور می باشد که دارای ۷۲ سیم می باشد.

ساز سنتور سازی ایرانی می باشد که عده ای ساخت آن را به فارابی نسبت داده اند. سنتور بر اساس پژوهش ها و بررسی ها یکی از کهن ترین و قدیمی ترین ساز های ایرانی می باشد. برای شناخت بیشتر مبحث ساز شناسی و آشنایی با سازها وارد لینک آبی رنگ شوید.

پیشینه ساز سنتور

همانطور که گفته شد ساز سنتور یکی از قدیمی ترین ساز های زهی ایرانی می باشد. ما در اینجا تاریخچه این ساز را به صورت کامل توضیح می دهیم. برای اطلاعات بیشتر در مورد خرید آلات موسیقی هم می توانید وارد بخش مرتبط شوید.

قدیمی ترین نشانه ای که از این ساز در دست است سنگ تراشی و کنده کاری های بابلیان و آشوریان در ۵۵۹ سال قبل از میلاد مسیح است. در این کنده کاری ها صف تشریفاتی بزرگی به افتخار بزرگداشت آشور برپا شده است همچنین در این کنده کاری ها سازی که شباهت زیادی به سنتور داشت توسط موسیقی دانان آشوری نواخته می شد.

مشخص نیست که ساز سنتور اولین بار در کدام کشور ساخته شده و استفاده می شده است. اما آنچه از شواهد و مدارک حاکی است، نشان دهنده آشنایی ایرانی های پیش از اسلام با این ساز بوده است که به سنتور در آن زمان به دلیل صدای خاصی که داشت کونار می گفتند.

نکته قابل توجه

مراغه ای نیز پس از اسلام ساز طوفان را که شباهت زیادی به سنتور داشت معرفی کرد و تنها تفاوت طوفان با سنتور در تعداد سیم های آن، نحوه ی بسته شدن سیم ها و نحوه کوک شدن سیم های آن می باشد.

برخی از پژوهشگران بر این عقیده اند که سنتور از ایران به سایر کشور های آسیایی رفته است چنانچه امروزه نیز نمونه های مشابه ای از این ساز را میتوان در کشور های ترکیه، پاکستان، تاجیکستان، عراق، مصر، ویتنام، چین، سوریه، هند و یونان مشاهده کرد که در کتاب های تاریخی یونان نیز به نواخته شدن این ساز در مجالس عروسی و سلطنتی اشاره شده است.

همچنین شگفت انگیز نیست زمانی که اولین پیانو ساخته شده به دست سرور الملک، سنتور نواز و موسیقی دان امیرکبیر رسید در همان هنگام بدون آموزش شروع به نواختن پیانو نمود و پس از آن در مورد آن گفت: این ساز در دستگاه ماهور کوک شده است که سرور الملک نیز آن را در مدت زمان کوتاهی در دستگاه ماهور و شور آن را کوک نمود و آن را نواخت. می توان دلیل این را این دانست که سنتور پیش از پیانو و ساز های دیگر ساخته شده است و در دستگاه شور و ماهور کوک شده است و همچنین می توان گفت که این دو دستگاه موسیقی توسط ایرانیان ابداع شده و به عنوان دو دستگاه مشهور در دنیا به کار می روند.

تاریخچه سنتور بر اساس مدارک و اسناد

بر پایه اسناد و مدارک موجود آنچه که ما به نام سنتور در اختیار داریم در واقع سنتوری است که ۱۵۰ سال پیش (زمان قاجار) با شکل و شمایل کنونی در اختیار هنرمندان ایرانی قرار دارد. چنانچه سنتور های محمد صادق که نخستین نمونه سنتور می باشد را نیز می توان در اینجا نام برد.

قابل ذکر است این ساز در اواخر دوران قاجار تقریبا رو به فراموشی و نابودی بود به شکلی که افرادی كه این ساز را می نواختند و می آموختند و ساز هایی همچون کمانچه، تنبک و تار جای این ساز را گرفته بودند.

انواع ساز سنتور

سل کوب و لا کوک رایج ترین، مشهور ترین و پر استفاده ترین سنتور در ایران محسوب می شوند و مدرسین این ساز آنها را به هنرجویان و علاقه مندان به این ساز معرفی می کنند. اما قابل ذکر است که به غیر از این انواع رایج، انواع دیگری از این ساز در ایران ساخته می شوند که از نظر تعداد خر‌ک ها، ابعاد کلاف ها و… با نوع رایج متفاوت هستند.

از جمله ساز های ۱۰، ۱۱ و ۱۲ خرک از این نوع هستند. وقتی از ساز ۱۲ خرک صحبت به میان آید بدین معنی می باشد که در هر یک از ردیف های سفید و زرد ۱۲ خرک وجود دارد به شکل ساده تر در مجموع ۲۴ خرک موجود می باشد. روش کوک کردن این نوع با سنتور نوع ۹ خرکی کاملا متفاوت می باشد‌.

ما در اینجا به انواع این ساز نیز اشاره مختصری خواهیم کرد.

نوع لاکوک

این نوع از سنتور که امروزه بسیار رواج یافته است ساز لا کوک می باشد که بیشتر از آن در بداهه نوازی و تکنوازی استفاده می شود. این نوع از ساز در مقایسه با نوع سل کوب از صدای زیر تری برخوردار است و همچنین از نظر پرده و کوک با هم متفاوت می باشند.

نوع سی کوک

نوع دیگری از این ساز می باشد که که ابعاد آن از لاکوک  کمتر می باشد و نحوه قرار گیری سیم ها نیز در آن اندکی متفاوت می باشد.

نوع کروماتیک

نوع دیگری از این ساز می باشد که دارای سه اکتاو و نیم می باشد و در کار های ارکستری به کار می رود و بسیار رایج می باشد. کلیه سیم های این نوع ساز سه تایی است و نت خوانی در این نوع ساز در کلید سل است و روی خط دوم می باشد.

نوازندگی در ساز سنتور

نوازندگی این ساز به وسیله دو چوب نازک که به آن زخمه یا مضراب می گویند صورت می گیرد یعنی این دو چوب به عنوان واسطه ای میان دست و سیم های این ساز محسوب می شود. مضراب از ۴ قسمت عمده به نام های ساقه، حلقه، سر مضراب و دم تشکیل می شود.

در هنگام نواختن این ساز انگشتان دست با قاعده خاصی در حلقه مضراب قرار میگیرد و بدین شکل با حرکات چرخشی دست نوازنده و برخورد کردن با سیم های ساز نواخته می شود. معمولا در بعضی مواقع به مضراب نمد میچسباند که باعث لطیف شدن صدای ساز می شود.