کسر میزان و انواع میزان ها در موسیقی چیست؟ – درسهای تئوری جلسه پنجم

آموزش آهنگ سازی, آموزش پایه موسیقی

بروز‌رسانی‌شده در تاریخ 14 دسامبر 2020

کسر میزان و انواع میزان ها در موسیقی در واقع همان الگوهای منظم و یا نامنظم زمانی هستند که افراد می توانند بر طبق آن اقدام به نواختن موسیقی کنند. در حقیقت الگوهای منظم هرگاه پشت سر یکدیگر تکرار شوند قادر خواهند بود به موسیقی وزن و ریتم خاصی دهند.

کسر میزان و انواع میزان ها در موسیقی چیست و چه کاربردی دارد؟

همان طوری که در اول مقاله اشاره کردیم، کسر میزان و انواع میزان ها در موسیقی الگوهای منظم یا نامنظم زمانی هستند که بر طبق آنها افراد این توانایی را دارند که اقدام به نواختن موسیقی کنند. ذهن و مغز انسان طوری ساخته شده که به راحتی می تواند دوره ها و الگوهای وزنی را حفظ و ادامه دهد و این نشان دهنده این است که مغز توانایی تکرار دوره های منظم زمانی و درک آن را دارد.

به دوره های منظم زمانی و یا الگوهای ریتمیک به اصطلاح میزان (Measure /Bar) گفته می شود و در موسیقی آن را با یک خط عمودی از میزان بعدی جدا می کنیم که به این خط عمودی هم خط میزان (Bar-Line) گفته می شود. در ضمن برای مشاهده جلسات آموزش پایه موسیقی وارد لینک آبی رنگ شوید.

در هر میزان، تعدادی ضرب یا به اصطلاح Beat وجود دارد که به طور معمول اولین ضرب نواخته شده از مابقی قوی تر است و به نوعی اعلام کننده شروع میزان است. اگر بخواهیم عمقی تر به این موضوع نگاه کنیم میزان ها می توانند یک ضربی، دو ضربی، سه ضربی، چهار ضربی، ترکیبی یا مختلط (لنگ) و یا ساده باشد که به مرور زمان در این مقاله با آنها آشنا خواهیم شد.

تا به اینجای کار متوجه این موضوع شدیم که ضرب ها، واحدهای زمانی هستند که در کنار یکدیگر یک میزان را تشکیل می دهند و تکرار این ضرب ها و همچنین میزان ها در موسیقی، به وجود آورنده وزن و ریتم در موسیقی است.

شاید از خودتان بپرسید که چگونه نوع و تعداد این ضرب ها در هر میزان مشخص می شود؟ قبل از اینکه به این سوال پاسخ دهیم اجازه دهید در مورد کسر میزان صحبت کنیم:

کسر میزان (Time Signature)

در واقع کسر میزان و انواع میزان ها در موسیقی به صورت ریاضی به دو عدد گفته می شود که روی هم به شکل یک کسر درآمده و نوشته می شود اما در واقع یک عدد کسری به حساب نمی آید. حقیقت این است که کسر میزان، تعداد و نوع نت های هر میزان را در موسیقی مشخص می کند.

برای اینکه بتوانید درک بهترین از کسر میزان داشته باشید باید در ابتدای کار ارزش زمانی نت ها و همچنین نسبت آنها را به یکدیگر به خوبی بدانید. در کسر میزان عدد پایینی، شکل و ارزش زمانی ضرب را مشخص می کند و عدد بالایی هم مشخص کننده تعداد آن است.

عدد پایین یا همان عدد مخرج، تقسیمات نت گرد را مشخص می کند. این یعنی اگر در مخرج کسر عدد 2 باشد، نت گرد را باید به عدد 2 تقسیم کرد که برابر می شود با نت سفید. یعنی هر ضرب این میزان برابر با یک نت سفید است. اما سوال این است که این نت سفید چند تا در هر میزان باید باشد؟ پاسخ این سوال در عدد صورت کسر خلاصه می شود.

به طور مثال در کسر میزان، کسر میزان 2/3 را در نظر بگیرید. این یعنی سه تا نت سفید بایستی در هر میزان وجود داشته باشد. کسر میزان 4/3 هم مشخص کننده این است که نت گرد باید به عدد 4 تقسیم شود که برابر می شود با نت سیاه و این نت سیاه هم باید سه تا در هر میزان باشد.

این بدین معنا است که کسر میزان 4/3 دارای سه ضرب است که هر ضرب آن دارای یک نت سیاه است. به همین صورت اگر پیش برویم کسر میزان 8/6 نشان دهنده این است که شش عدد ضرب چنگ در هر میزان وجود دارد و این چرخه تا آخر ادامه دارد.نکته ای که باید به آن توجه کنید و پیشتر هم به آن اشاره کردیم این است که در کسر میزان نبایستی کسر میزان را به صورت یک عدد کسری بخوانید. به طور مثال کسر میزان 4/3 بایستی بخوانید سه-چهار و نه سه چهارم.

انواع میزان

تا به اینجای مقاله متوجه شدیم که با کسر میزان، می توان میزان ضرب را مشخص کرد و هر ضرب آن دارای چه ارزش زمانی است. میزان هایی که وجود دارد از نظر تعداد ضرب می تواند یک ضربی، دو ضربی، سه ضربی و چهار ضربی باشد و اگر بخواهیم به صورت کسری آن را نشان دهیم به شکل 4/1, 4/2, 4/3 و 4/4 مشخص می شود. از نظر نوع هم می توان به آنها ساده، ترکیبی و لنگ گفت.

میزان ساده (Simple Time)

نکته قابل توجه

در بالا اشاره کردیم که میزان ها با توجه به کسر خود می تواند، یک ضربی، دو ضربی، سه ضربی و یا چهار ضربی باشد. اگر هر ضرب میزان را بتوان به 2، 4 و 8 تقسیم بندی کرد، به آن میزان ساده گفته می شود. اما معنی این موضوعی که بیان کردیم چیست؟

با توجه به اینکه تمامی نت ها به جزء نت نقطه دار، در حالت عادی قابل تقسیم شدن به 2، 4 و 8 را دارند و اگر نت نقطه دار باشد قابلیت تقسیم به 3، 6 و 12 را دارد. حالا به طور مثال هر ضرب میزان گرد، سفید، سیاه، چنگ و غیره باشد، قابلیت تقسیم به 2، 4 و 8 را هم خواهد داشت. به عنوان نمونه 4/3 در واقع یک میزان ساده سه ضربی به شمار می رود که ضرب آن یک نت سیاه است یا به فرض مثال 16/4 هم یک میزان ساده چهار ضربی است که هر ضرب آن یک نت دولا چنگ را تولید می کند.

میزان ترکیبی (Compound Time)

باید بدانید

میزان ترکیبی یعنی هر ضرب یک میزان نتی قابل قسمت به اعداد 3، 6 و 12 داشته باشد. در مقاله های قبلی در مورد نت های نقطه دار صحبت کردیم و با توجه به آن به راحتی می توان به این نتیجه رسید که میزان های ترکیبی در هر ضرب، به نوعی یک نت نقطه دار به شمار می رود. به بیانی ساده تر اگر کنار هر نت در هر میزان ساده، یک نقطه اضافه شود، به راحتی آن را به یک میزان ترکیبی تبدیل کرده ایم.

به طور مثال اگر کسر میزان اعداد 4/2 باشد به معنای این است که در هر میزان دو عدد نت سیاه وجود دارد. اگر کنار هر نت سیاه یک نقطه اضافه شود، آن را به میزان ترکیبی تبدیل کرده ایم که هر ضرب آن را می توان به سه نت تقسیم بندی کرد. (نت سیاه نقطه دار برابر است با سه تا نت چنگ). در کل می توان به این نتیجه رسید که 6 عدد نت چنگ در هر میزان وجود دارد که در دو دسته قرار دارد و کسر میزان آن برابر 8/6 می شود. این کسر یعنی یک میزان دو –چهار ترکیبی است.

مثال

به عنوان یک مثال دیگر میزان 4/3 را در نظر داشته باشید. این یعنی یک میزان سه ضربی است که هر ضربش برابر است با یک نت سیاه. حالا اگر هر نت سیاه را نقطه دار کنیم برابر می شود با سه عدد نت سیاه نقطه دار در هر میزان و یا 9 عدد نت چنگ در هر میزان که در 3 ضرب قرار گرفته است. حالا این سوال به وجود می آید که کسر میزان برابر با چه عددی است؟ 8/9. این یعنی یک میزان سه-چهار ترکیبی است.

یک راه حل خیلی ساده تر برای تبدیل میزان ساده به ترکیبی وجود دارد و این است که عدد به دست آمده را در 2/3 ضرب کنیم. یعنی عدد صورت را در 3 و مخرج را در 2 ضرب کنیم. برای تبدیل کردن میزان ترکیبی به میزان ساده، می توان عدد صورت را بر 3 و عدد مخرج را بر عدد 2 تقسیم کرد.

میزان‌بندی و کاربرد خط اتحاد در آن

با توجه به مواردی که بیان کردیم هر ضرب میزان می تواند به صورت های متفاوتی در هر میزان قرار داشته باشد. به طور مثال میزان 4/3 را در نظر بگیرید. این میزان دارای سه عدد نت سیاه است و به راحتی می توان هر کدام از این نت ها را به هر صورت دلخواهی نوشت. اما در کل کشش هر ضرب باید برابر با یک نت سیاه شود.

به سادگی می توان هر نت سیاه را به صورت دو عدد نت چنگ نوشت یا چهار تا نت دولا چنگ و یا حتی از سکوت هم می توانیم استفاده کنیم. یکی از موارد استفاده از خط اتحاد که در قسمت های قبل در مورد آن توضیح دادیم در این بخش روشن می شود:

از آنجایی که دسته بندی نت ها باید تابعی از کسر میزان و همچنین تعداد و نوع ضرب ها باشد، اگر مایل باشیم یک نت از هر کدام از ضرب ها را بیشتر از ارزش زمانی ضرب مورد کشش قرار دهیم می بایستی آن را با خط اتحاد به نت ضرب بعدی متصل کنیم و به این وسیله تقسیم بندی ضرب ها را تا جای ممکن به هم نریزیم. این موردی که بیان کردیم برای اتحاد زمانی یک نت از یک میزان با نتی از میزان همسایه هم صادق است.

در تصویری که در بالا مشاهده می کنید نت های دو و می با خط اتحاد به یکدیگر وصل می شوند تا ارزش زمانی از نت چنگ به نت سیاه تبدیل شود. در این تصویر علامت C که در ابتدای قطعه وجود دارد به نوعی نمایش کسر میزان 4/4 است.